Ευημερία; Τι είναι;
Εδώ ξεκινά ένα παζλ: γιατί αρχίζουν να αναζητούν ορισμούς τόσο πολλά κείμενα για ευημερία ή ευτυχία και γιατί οι σκεπτικιστές διαμαρτύρονται για την έλλειψη ακρίβειας ορισμού, όταν η ασάφεια αυτών των όρων προφανώς καθιστά αμφίβολη την αξία του ορισμού;
Αυτοί οι όροι στρέφονται προς τις τελικές μας αξίες, τις βαθύτερες, τις πιο αόριστες και τις πιο αόριστες επιθυμίες και τις φιλοδοξίες μας. Ποιος σκοπός θα χρησιμεύσει για να περιορίσει σκόπιμα και ως εκ τούτου να στρεβλώσει όρους που σαφώς είναι ασαφείς;
Ίσως η αναζήτηση ορισμού αφορά την απλούστευση αυτών των θεμάτων, ώστε να τα μετρήσουμε. Αλλά αν προσπαθούμε να μετρήσουμε την ευημερία, θα πρέπει οι μετρήσεις μας να δίνουν έμφαση σε «αντικειμενικές» πραγματικότητες ή σε «υποκειμενικές» αντιλήψεις;
Ίσως δεν υπάρχει προοπτική να βρεθεί ένας επαρκής και χρήσιμος ορισμός για κάθε πτυχή της ευημερίας, πόσο μάλλον για τον ορισμό της ευημερίας συνολικά. Ίσως αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι ότι εκτιμούμε την αξία της ομιλίας και της σκέψης για την ευημερία.
Παρά την ασάφεια της, η υπενθύμιση για «ευημερία» μπορεί ακόμα να μας οδηγήσει σε χρήσιμες γνώσεις και καλύτερα σχέδια. Μας υπενθυμίζει τις τελικές αξίες και τους σκοπούς μας. Οι υπενθυμίσεις για ευημερία ή ευτυχία ενεργοποιούν τα προσωπικά και συλλογικά μας κίνητρα και απαιτούν μια λογική δικαιολόγηση γι’ αυτά.
Παρόλο που η ευημερία είναι ασαφής, αόριστη και δυναμική, μπορεί μερικές φορές να είναι χρήσιμη η ‘αντικειμενικοποίηση’ της και να προσπαθήσουμε να μετρήσουμε πτυχές της. Αλλά για να συμμετάσχουμε σε μετατροπές ευημερίας, αντί να ρωτήσουμε «τι είναι αυτό;» είναι πιθανότατα πιο ενημερωτικό να εξετάσετε: «τι διαφορά κάνει;».
Υποκειμενικές και αντικειμενικές αντιλήψεις ευημερίας
Η ευεξία απαιτεί την εξέταση της ψυχολογίας, δηλαδή των «υποκειμενικών» ή «εσωτερικών» πτυχών της ανθρώπινης εμπειρίας, καθώς και των «εξωτερικών» ή «αντικειμενικών» πτυχών της ανθρώπινης ύπαρξης.
Θα πρέπει να σκεφτούμε τις τελικές αξίες, συμπεριλαμβανομένης της ψυχολογικής ευτυχίας. Θα πρέπει να εμπλουτίσει την κριτική και την ενσυναισθητική εκτίμησή μας για το πώς αλληλεπιδρούν τα μυαλά των ανθρώπων με τις εξωτερικές συνθήκες.
Υπάρχουν δύο πολύ διαφορετικά είδη αντικειμενικών στόχων η υποκειμενική διάκριση. Πρώτον, μπορούμε να διακρίνουμε αντικειμενικά από υποκειμενικά αγαθά ή αξίες.
Όταν σκεφτούμε τι τελικά έχει σημασία στη ζωή, εκτιμάμε τον πλούτο ή την εμπειρία του πλούτου; Υγεία ή αίσθημα υγιεινής; Ομορφιά ή η αίσθηση του είναι εν-τάξει; Επίτευγμα ή αίσθηση του επιτεύγματος; Αυτές είναι εκτιμήσεις.
Δεύτερον, μπορούμε να διακρίνουμε αντικειμενικούς και υποκειμενικούς δείκτες και μέσα αξιολόγησης. Όταν εξετάζουμε διαφορετικές προσεγγίσεις για την εκμάθηση της ευημερίας, θέλουμε να μετρήσουμε την «αντικειμενική ευτυχία» μετρώντας και συγκεντρώνοντας στιγμές απόλαυσης ή θα προτιμούσαμε να αξιολογήσουμε την «υποκειμενική ευτυχία» μιλώντας με τους ανθρώπους για το πόσο ευτυχισμένοι αισθάνονται συνολικά;
Θέλουμε να μετρήσουμε το πραγματικό εισόδημα των ανθρώπων ή πώς αισθάνονται για το εισόδημά τους; Αυτά τα ερωτήματα αφορούν τις προσεγγίσεις μας στην εκμάθηση του κόσμου γύρω μας.
Και οι δύο αυτές σκέψεις σχετίζονται με τον «κανονιστικό» τομέα, όσον αφορά το τι πρέπει να κάνουμε. Μελετώντας τα αντικειμενικά και υποκειμενικά αγαθά και τις διαφορές μεταξύ αντικειμενικών και υποκειμενικών δεικτών και μέσων αξιολόγησης, ελπίζουμε να καταλήξουμε σε σαφέστερη εκτίμηση του τι πρέπει πραγματικά να προσπαθήσουμε να επιτύχουμε.
Η άποψή μου είναι ότι ούτε η ευημερία ούτε η ευτυχία είναι καθοριστικές ούτε μπορούν να γίνουν κατανοητές ακόμη και ως «έννοιες». Δεν υπάρχει κανένα «πράγμα» που να μετράται ή να προωθείται.
Μάλλον, η ευημερία και η ευτυχία είναι αόριστες υπενθυμίσεις για τη σημασία της σκέψης και της ομιλίας για το τι εκτιμούν οι άνθρωποι – πώς ελπίζουν να ζήσουν καλά και να απολαύσουν τη ζωή τους.
Γιάννης Μακρής – Οικονομολόγος
04/06/2017
